هر انسانی و به خصوص یک نویسنده، برای آن که بتواند بهتر ارتباط برقرار کند، بهتر تصمیم بگیرد، راحتت تر متقاعد کند و زودتر به مقصود خود برسد نیاز به دایره واژگانی غنی دارد.
همان‌طور که یک مهندس با انواع متریال و ابزارهای مختلف آشنایی دارد اما ساختمان‌هایش را با توجه به هدف‌های مختلف (تجاری، مسکونی، تفریحی و غیره) متفاوت می‌سازد، یک نویسنده هم باید ذهن خود را با کلمات مختلف که همان ابزار کار او هستند مجهز سازد. کلمات گوناگون و معانی و مکان استفاده از آن‌ها را به خوبی بشناسد اما هر بار ترکیب تازه‌ای خلق کند.
یک نویسنده باید علاوه بر کلماتی که به صورت روزمره از آن‌ها بهره می‌برد، کلمات مترادف و متضاد آن‌ها را نیز به خوبی بشناسد و بار معنایی هر کلمه را به خوبی بداند تا در مواقع مختلف و در صورت اقتضا، از آن بهره ببرد.
نویسنده باید روی تک‌تک کلمات حساس باشد و بداند اولین کلمه‌ای که به ذهنش می‌رسد قطعاً بهترین کلمه نیست.
اکثر ما اگر کلمه‌ای را در یک جمله ببینیم می‌توانیم معنی حدودی آن و مقصود جمله را دریابیم اما اگر به طور مشخص بخواهیم برای کلمه‌ای خاص یک معنی را بیان کنیم نمی‌توانیم. یعنی درست نمی‌دانیم آن کلمه چه معنی دقیقی دارد و چه کلماتی همان بار معنایی را به دوش می‌کشند که به این کلمات ناشناخته می‌گوییم.
ما با بسیاری از کلمات نیز آشنا هستیم، یعنی اگر در متنی با آن‌ها مواجه شویم به خوبی معنای دقیق آن را درک می‌کنیم اما ابداً از آن‌ها در مکالمه‌ها و یا نوشته‌هایمان استفاده نمی‌کنیم یعنی در دسته کلمات منفعل ما قرار دارند.
به دلیل عدم استفاده طولانی ما از این کلمات، در لحظه حافظهٔ ما یاری نمی‌کند و ترجیح می‌دهد از کلمات آشنا و فعال استفاده کند. پس بهتر است سعی کنیم به تدریج این کلمات منفعل را به کلمات فعال تبدیل کنیم.
خب حال برای افزایش دایره واژگان چه می‌شود کرد؟ صرفاً استفاده از لغت نامه؟ یعنی لغت نامه را باز کنیم و درست مانند دوران مدرسه که از کتاب فارسی‌مان کلمات جدید میآموختیم سعی کنیم کلمات را به خاطر بسپاریم؟
این کار همیشه عملی نمی‌شود و چندان کافی نیست. در ادامه چند روش مکمل برای تقویت این مهم پیشنهاد خواهم کرد:
مطالعه
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باعث می‌شود با کلمات جدید آشنا شویم، مطالعه فراوان است. در آثار شعرا و نویسندگان برجسته کلمات جدید و متناسب با متن و شعر را به وضوح می‌توان دید.
کلمه برداری
کافی است کلمات و عبارات جدید در هر متن را یادداشت کنید و پس از یافتن معنی درست آن، متن جدیدی با آن بنویسید.
تفاوتی ندارد از چه متنی کلمه برمی گزینیم؛ متن علمی، داستانی، طنز، اداری و یا شعر. مهم یافتن کلمات جدید است.
این روش را استاد شاهین کلانتری با عنوان کلمه برداری به طور مفصل‌تر در سایتش شرح داده است.
لغت نامه را جلوی خودتان بگذارید و هر بار تعدادی کلمه که برایتان تازگی دارد را برگزینید و سعی کنید هرطور که شده با آن‌ها متنی منسجم بنویسید. پس از گذشت مدت زمان معینی دوباره این تمرین را با کلماتی که به طور مثال هفته قبل آموخته‌اید تکرار کنید تا کلمات قبلی فراموشتان نشود.
تماشای فیلم
فارغ از اینکه یک فیلم در چه ژانری است می‌توان از آن کلمات جدید آموخت. در حین فیلم کلمات را یادداشت کنید و پس از آن به سراغ معنی و تمرین با آن بروید.
البته این پیشنهاد در مورد آثار خوب صدق می‌کند چون بسیاری از فیلم‌ها صرفاً برای پر کردن وقت مخاطب ساخته می‌شود و فاقد هرگونه ارزشی هستند.
کلمه روز
برای هر روز یک کلمه جدید انتخاب کنید و تلاش کنید در طول روز جملات جدیدی بنویسید که شامل این کلمه باشند. به این صورت اگر این تمرین را هر روز انجام دهید، هر ماه سی کلمه جدید به دایره واژگانتان افزوده خواهد شد که به این سادگی‌ها از خاطرتان نخواهد رفت.
چالش کلمات
با دوستان نویسنده خود چالش جدیدی ایجاد کنید و هر روز بنا به پیشنهاد هر یک از اعضا، یک کلمه را انتخاب کنید و در رابطه با آن بنویسید. این نوشته می‌تواند شامل معانی مختلف آن کلمه، احساسی که به این کلمه دارید، تداعی‌ها و یا حتی داستانی در رابطه با این کلمه باشد. همه چیز به ذوق و خلاقیت شما بستگی دارد.
تقویت دایره واژگان هم مانند هر مهارت دیگری اگر صرفاً با آموزش تئوری باشد راه به جایی نمی‌برد و مانند هزاران آموخته دیگر ما در دوران تحصیل، پس از گذشت مدت زمان کوتاهی که بلا استفاده قرار گرفت، فراموش خواهد شد. پس بهترین راه برای تقویت دایره واژگان تمرین عملی و ترکیبی از روش‌های بالا است.
هدف از تقویت دایره واژگان صرفاً استفاده از کلمات منسوخ و از رده خارج نیست. هدف این است که بتوانیم بهترین کلمات را برای متن برگزینیم. نه اینکه از سر ناآگاهی و ضعف تمامی متن‌هایمان اعم از داستانی، یادداشت، گزارش و یا اداری شکل هم باشد.
دیدگاه‌ها